Tweede Wereldoorlog-sites

'Historische oorlogssites bezoeken wordt steeds populairder. We krijgen veel vragen van mensen die opeens ontdekken dat er een familielid was betrokken bij de Tweede Wereldoorlog of erdoor is getroffen. Al is dit onderwerp misschien niet altijd even makkelijk bespreekbaar geweest, de generatie die nu opgroeit is nieuwsgierig, stelt vragen en wil antwoorden', zegt Ann Kristin Kristensen van het Narvik War and Peace Centre.

Het Narvik War and Peace Centre is het meest noordelijk gelegen centrum van de zeven Noorse centra voor vrede en mensenrechten. Het centrum beheert het Narvik War Museum (oorlogsmuseum) waar je heel wat te weten kunt komen over de slag bij Narvik tijdens de Tweede Wereldoorlog.

'Er zijn veel verschillende oorlogssites. Zo zijn er sites waar werd gevochten en sites met monumenten en gedenktekens. In Narvik hebben we heel veel monumenten die verschillende aspecten van de oorlog gedenken, en veel mensen willen die bezoeken. Ook de begraafplaats hier en gevangenenkamp Beisfjord zijn voor veel bezoekers belangrijke sites', vertelt Ann Kristin.

De slag bij Narvik

In de lente van 1940 stuurden zowel Duitsland als de geallieerden schepen, vliegtuigen en soldaten naar Narvik. De kleine stad ligt in het binnenste gedeelte van het Ofotfjord, en in het omliggende gebied hebben de grootste gevechten van de oorlog op Noors grondgebied plaatsgevonden. Hier vochten ook Noorse soldaten mee.

Het in handen krijgen van de haven van Narvik was zowel voor de Duitsers als de geallieerden erg belangrijk, want die verzekerde toegang tot ijzererts uit Zweden dat werd gebruikt bij het maken van wapens en uitrusting.

62 dagen lang vochten soldaten uit Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk en Polen tegen de Duitsers tijdens zowel dramatische zeegevechten als in de bergen rond Narvik. De Noorse en geallieerde troepen zijn er uiteindelijk in geslaagd de stad te heroveren en de Duitsers te verdrijven, en dat was de eerste strategische nederlaag voor Hitler.

Na de herovering werd Narvik met de grond gelijk gemaakt door Duitse bommenwerpers. Dat was zowel uit wraak als om de infrastructuur te vernietigen die de geallieerden goed van pas zou kunnen komen. Nadat de geallieerden zich hadden terugtrokken, kwamen de Duitsers terug naar Narvik. Uiteindelijk gaven de Noren zich over, en Narvik bleef tot de bevrijding in 1945 bezet door Duitsland.

Narvik is voor alle betrokken landen een belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. In Polen, het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk zijn er straten en scholen naar de stad vernoemd.

Nieuwe film over de slag om Narvik

Er zijn talloze films gemaakt over de Tweede Wereldoorlog. Nu is er ook een film uitgebracht over de slag om Narvik in Noorwegen.

Kampen om Narvik – Hitlers første nederlag (De slag om Narvik - de eerste nederlaag van Hitler) verscheen op 25 december 2022 in de bioscopen. Sinds de film is vrijgegeven op Netflix, is het één van de meest bekeken films op de streamingdienst.

De film gaat over het verhaal van de jonge korporaal Gunnar Tofte, gespeeld door Carl Martin Eggesbø, en zijn vrouw, kamermeisje Ingrid Tofte, gespeeld door Kristine Hartgen.

De film is op locatie opgenomen in Narvik, Rjukan en in Oslo en bevat onder andere een scène op de brug Norddalsbrua, even buiten Narvik:

1. De kelder met zwaar water in Rjukan

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vond de strijd om zwaar water plaats bij Vemork in Rjukan. Dat was destijds de grootste elektriciteitscentrale van Noorwegen. De Duitsers wilden het zware water gebruiken om te proberen er een atoombom mee te bouwen. Maar vier dramatische sabotagemissies hebben hun pogingen gelukkig verijdeld.

De voormalige elektriciteitscentrale is volledig gerenoveerd, en tegenwoordig is daar het Norwegian Industrial Workers Museum ondergebracht. De tentoonstelling Heroes of Telemark dramatiseert onder andere de vier sabotagemissies.

In de herfst van 2017 ging er in Vemork een interessant project van start, waarbij de kelder met zwaar water werd opgegraven en intact bleek te zijn. Je kunt ook mee met een exclusieve rondleiding door de kelder met zwaar water, waar in 2022 een nieuw museum is geopend.

Ga mee op een begeleide tocht over de saboteursroute en ontdek meer over Vemork:

2. Fort Oscarsborg

Fort Oscarsborg ligt middenin Drøbaksundet (de Drøbak Sound). Op 9 april 1940 hield het fort de Duitse aanval op Oslo tegen door de Blücher, het op één na grootste oorlogsschip van Duitsland, tot zinken te brengen. Het zinken van de Blücher was de sleutel tot het succesvol evacueren van de koning, het parlement en de regering.

In het Oscarsborg Museum leer je meer over de geschiedenis van het fort via zowel tentoonstellingen over het onderwerp als rondleidingen.

Je kunt het fort met de veerboot vanuit Drøbak bereiken. De veerboot vaart het hele jaar en de overtocht duurt ongeveer 10 minuten.

3. De slag bij Gudbrandsdalen

In april 1940 was Kvam in Gudbrandsdalen het middelpunt van de hevigste gevechten in Zuid-Noorwegen. Noorse en Britse troepen vochten in de kleine gemeenschap samen tegen Duitse soldaten, en zo'n 70 huizen en gebouwen werden door brand verwoest, waaronder ook de kerk van Kvam.

De gevechten in Kvam lagen ten grondslag aan de Gudbrandsdal War Collection, die opende in 1995. Naast het museum ligt het vredespark van Kvam, waar een monument staat voor iedereen die in de Tweede Wereldoorlog is gesneuveld. 

4. De Altmark in het Jøssingfjord

Het Jøssingfjord in Rogaland staat bekend om het Altmark incident dat daar plaatsvond in februari 1940.

Het Duitse schip de Altmark voer door de Noorse wateren op zijn terugreis naar Duitsland. Er waren een paar honderd Britse krijgsgevangenen aan boord, en het schip werd geëscorteerd door een Noorse torpedoboot. Het schip werd opgemerkt door de Britten, en dat leidde tot een gevecht waarbij meerdere Duitsers werden gedood en de Britse gevangenen zijn gered.

5. Kustvestingen

Langs de kust vind je een aantal kustvestingen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn aangelegd. Veel van de forten en vestingen bieden in de zomer rondleidingen aan, maar je kunt de meeste ook gewoon op eigen houtje bezoeken.

Verken de forten en vestingen uit de Tweede Wereldoorlog:

6. Noorse gevangenenkampen

Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er in Noorwegen meerdere gevangenenkampen. Grini was daarvan de grootste. In totaal zaten er zo'n 20.000 mensen gevangen in Grini. De meesten waren Noren, maar er zaten ook Polen, Russen en Fransen opgesloten.

Het Grinimuseet (museum) is tegenwoordig ondergebracht in één van de barakken van het kamp. Hier kun je zaken zoals arrestaties, bewakers en illegale communicatie onderzoeken aan de hand van teksten, foto's en voorwerpen.

Gevangenenkamp Falstad lag in Nord-Trøndelag en er zaten tijdens WOII ruim 4.200 gevangenen. De meeste gevangenen waren Noren, maar er zaten ook Russen, Joegoslaven, Denen en Polen.

Tegenwoordig is het Falstad Centre ondergebracht in de voormalige gevangenisgebouwen. Het Falstad Centre is één van de zeven Noorse centra voor vrede en mensenrechten. Het is zowel een gedenkplaats als een nationaal centrum over de geschiedenis van de gevangenen tijdens de Tweede Wereldoorlog en over mensenrechten. In het Falstadskogen-bos, op maar twee minuten rijden van het centrum, staat het gedenkteken Arkbusering van de Noorse beeldhouwer Odd Hilt, die zelf gevangen heeft gezeten in Falstad.

Lees meer over de geschiedenis van Falstad:

7. Gedenkplaatjes stolpersteine

In 26 landen in Europe vind je stolpersteine, ofwel struikelstenen. Dat zijn gedenktekens die in het trottoir zijn aangebracht op plaatsen waar Joden en andere slachtoffers van de nazi's woonden of werkten toen ze werden gedeporteerd en vermoord. Het initiatief is in 1993 gestart door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, en het Joods Museum in Oslo haalde het naar Noorwegen.

In het hele land zijn struikelstenen te vinden - van Berlevåg en Hammerfest in het noorden tot Ogna, even buiten Egersund in het zuiden. Elk gedenkteken heeft een gegraveerd messing bovenplaatje met de naam, geboortejaar, het jaar van deportatie en de datum en plaats van overlijden van het slachtoffer.

Hier liggen de Noorse struikelstenen: