De mythische Noorse trollen

Huh ... wie komen daar nou uit de grond tevoorschijn?

Pas maar op!

Misschien kijkt er wel iemand naar je ...

... maar ze zijn gewoon blij om je te zien!

Schattig, lelijk of een beetje eng? Trollen vind je overal in Noorwegen. Mysterieuze rotsformaties en bergen met trollenachtige vormen betoveren mensen in heel Noorwegen al duizenden jaren. Leer ze wat beter kennen!

Wat zijn trollen?

Het woord trol is een verzamelnaam voor verschillende soorten mensachtige wezens die voorkomen in Noorse volksverhalen en sprookjes. Trollen zijn diep geworteld in de Noorse mythologie. Hun uiterlijk en karakter kunnen behoorlijk verschillen, en trollen zijn meestal zowel gevaarlijk als dom. Tot trollen behoren kolossale jotner en reuzen (geen aardige!), kleine kabouters, dwergen en andere mythische wezens die onder de grond leven. De trollen wonen vaak in de onherbergzame, ongerepte natuur zoals in grotten in de bergen, in de bossen of in zee.

Leuke weetjes

Volgens de film Trollhunter uit 2010

Trollen zijn zoogdieren en kunnen ze wel 1.000 tot 12.000 jaar oud worden.

Ze worden geboren met één hoofd en één oog, maar als ze ouder worden, kunnen er nog twee hoofden groeien om andere trollen af te schrikken - al hebben veel trollen nog steeds maar één oog.

Ze eten houtskool en beton.

Ze zwerven alleen 's nachts rond.

Als ze in aanraking komen met zonlicht, veranderen ze in steen of ontploffen ze (als ze oud zijn).

Ze kunnen maar één keer in hun leven kinderen krijgen.

De elektriciteitsmasten die je soms in de Noorse berggebieden ziet, zijn eigenlijk elektrische hekken die Noorwegen heeft geplaatst om de trollen binnen een afgebakend gebied te houden. Ze worden dus niet gebruikt om elektriciteit te leveren ...

Ooit zwierven deze vreemde, gevaarlijke wezens vrij rond in de mystieke Noorse bergen en bossen. Maar de trollen kwamen alleen tevoorschijn als het donker was. Want er was maar één ding waar trollen pas echt bang voor waren: zonlicht.

Als ze zich niet op tijd konden verstoppen, zouden de eerste zonnestralen hen in steen veranderen. En daarom zijn hun gezichten en lichamen nog steeds overal in het land in bergwanden, kliffen en in rotsen te zien.

Maar wie zijn die trollen nou eigenlijk? Ze kunnen groot en dreigend zijn, zelfs gigantisch, of juist klein en speels. Sommige hebben één hoofd, andere wel drie. En het is ook helemaal niet raar dat veel trollen maar één oog hebben.

Door uit de bossen tevoorschijn te komen, drukten trollen een stempel op traditionele volksverhalen. Ook al geloven de meeste mensen niet meer in deze mythische wezens, de verhalen over troll, jotner en nisser worden nog steeds keer op keer aan kinderen verteld. Trollen zijn een belangrijk deel van ons culturele erfgoed, en alle Noren kunnen je vertellen hoe ze eruit zien en hoe ze bij de natuur en de tradities van het land horen.

Maar waar is het allemaal begonnen?

Het verhaal van de trollen

'We weten niet precies wanneer of waar het begon, maar je komt ze al tegen in onze verhalende overlevering, en wel in onze eerste geschreven sagen uit de Middeleeuwen. We weten niet hoe oud ze zijn in de verbeelding van de mensen, maar ze zijn héél oud', aldus Ane Ohrvik, hoogleraar cultuurgeschiedenis en museologie aan de Universiteit van Oslo.

Ze weet meer over deze mythische wezens dan de meeste mensen.

Door de hoge bergen, diepe fjorden, uitgestrekte bossen en donkere winternachten van Noorwegen kun je makkelijk de link met het bovennatuurlijke leggen. Wat mensen niet begrijpen, daar moeten ze op de één of andere manier een verklaring voor vinden, en trollen waren volgens hen een prima verklaring.

'Trollen zijn meer fantasiewezens dan iets anders, maar veel mensen hadden het idee dat de natuur werd bewoond door verschillende soorten wezens waarmee ze zij aan zij leefden en die af en toe zichtbaar en min of meer gevaarlijk waren. Sommige spreken wat meer tot de verbeelding en horen bij de fantasie, en andere waren realistischer zodat mensen er zelfs wat voorzorgsmaatregelen tegen namen.'

Welk type trol je ook treft: meestal zijn ze gevaarlijk en sinister. Ondanks dat ze dom zijn, staan ze erom bekend dat ze je soms ingewikkelde raadsels voor de voeten werpen die je moet oplossen. Dan weet je dat vast, mocht je er ooit eentje tegenkomen :)

Trollensprookjes

Volksverhalen over trollen zijn er in overvloed, en ze doen al eeuwenlang de ronde. Eén van de eerste schriftelijke versies waarin trollen voorkomen, is het beroemde boek Edda, geschreven rond 1220. Maar de meeste slaapliedjes en avonturenverhalen, die alle Noorse kinderen te horen krijgen en waar ze dol op zijn, zijn bewaard gebleven dankzij het avontuurlijke duo Asbjørnsen en Moe. Op dezelfde manier als de gebroeders Grimm, verzamelden Asbjørnsen en Moe tussen 1837 en 1871 verhalen uit de Noorse landelijke gebieden.

In veel van deze populaire verhalen spelen trollen de hoofdrol.

De beroemde trollenschilder

In oude sprookjes werden de trollen in een slecht daglicht gesteld. Meestal werden ze alleen beschreven met woorden zoals dik, sterk en lelijk. Tegenwoordig kun je elke Noor vragen hoe een trol eruit ziet, en dankzij de Noorse schilder Theodor Kittelsen zullen de antwoorden niet veel verschillen.

Kittelsen staat bekend om zijn illustraties van Noorse folklore, en zijn werk typeert de opvattingen van de Noren over trollen en andere mythische wezens. De trollen van Kittelsen zijn grotesk, griezelig en een soort van mooi. Ze zijn geïnspireerd op het landschap van Noord- en Oost-Noorwegen. De interpretatie van Kittelsen is in feite al dag en eeuw zijn vertaling van hoe Noren denken dat 'hun' trollen er eigenlijk uitzien.

Kittelsen was duidelijk een literaire beeldende kunstenaar, en hij schreef zowel teksten in als bij zijn werken. Je kunt veel van de werken van deze beroemde trollenschilder bewonderen in het het Nationale Museum in Oslo. Of breng eens een bezoekje aan Lauvlia, het huis van Kittelsen in Numedal. Daar is nu een museum in gevestigd met een grote collectie schetsen van Kittelsen, en je kunt ook mee op één van hun rondleidingen.

Het erfgoed van Dovregubben

De beroemdste Noorse trol is ongetwijfeld de trollenkoning van Dovregubben, bedacht door Nobelprijswinnaar en toneelschrijver Henrik Ibsen voor één van zijn meest beroemde toneelstukken: Peer Gynt. En dat inspireerde op zijn beurt componist Edvard Grieg om het wereldberoemde stuk I Dovregubbens hall (In de hal van de Bergkoning) te schrijven.

Trollen op het witte doek

Trollen duiken ook nu nog regelmatig op, zoals lieve en vriendelijke trollen in de Disney-film Trolls, grote en domme trollen in Lord of the Rings en tekenfilmtrollen in de Netflix-serie Trollhunters.

Er zijn ook meerdere Noorse trollenfilms. The Trollhunter (2010) gebruikte veel aspecten van Noorse volksverhalen, bijvoorbeeld hoe de trollen zich gedroegen, en gebruikte de tekeningen van Kittelsen als inspiratie voor hoe trollen er uitzien. De film is in binnen- en buitenland meerdere keren in de prijzen gevallen.

Troll (wereldwijd uitgebracht op Netflix in december 2022) wordt beschouwd als de eerste grote monsterfilm van Noorwegen. In de diepe krochten van de Dovrefjell-bergketen wordt een trol na 100 jaar wakker. Het wezen vernietigt alles wat op z'n pad komt en stevent in rap tempo af op de hoofdstad. Hoe houd je iets tegen waarvan je niet eens wist dat het bestond?

Wil je meer te weten komen over trollen, dan zijn dit zeker goede films om te kijken.

Trollen op het internet

Eerlijk is eerlijk, de trollen zijn ook met hun tijd meegegaan, want ze zijn tegenwoordig ook online. Hun wangedrag heeft zelfs invloed op het moderne taalgebruik. Trolling is een internationale uitdrukking geworden voor - je raadt het al - onbeschoft en lomp gedrag op het World Wide Web. 'Trol' is ook internetjargon geworden voor iemand die expres ruzie zoekt of agressie probeert uit te lokken op sociale media online.

Maar geen zorgen. De trollen die je in de Noorse natuur tegenkomt, zijn waarschijnlijk al honderden jaren versteend, en de kleintjes in de talloze souvenirwinkels zijn schattig en vriendelijk genoeg om mee naar huis te nemen.

Maar op een paar plaatsen moet je nog steeds uitkijken voor de echte trollen die nog steeds door de bossen zwerven ...

Waar zijn die trollen dan?

Er zijn veel plaatsen in Noorwegen die binding hebben met trollen. Eén van de meest beroemde daarvan is Trollstigen, een weg die via elf haarspeldbochten langs de bergwand omhoog kronkelt. Hier staan ook waarschuwingsborden voor trollen zodat je ze niet per ongeluk wakker maakt.

Er zijn overal in Noorwegen plekken waar je trollen kunt vinden. Ga op verkenning en zoek de trollen!

Trollen en waar je ze vindt

Hieronder staat een verhaal dat al eeuwenlang van generatie op generatie wordt doorverteld:

The Boy Who Had an Eating Match with a Troll (in het Engels)

Once upon a time, there was a farmer who had three sons. Old and frail as he was, his farm was beginning to deteriorate, as his sons were lazy, and did not bother to lift a finger. One day, however, the father commanded the boys to go out in the forest and chop some wood, for they had debt that needed to be paid off. After much ado, the boys finally agreed to cut the old man some slack.

The first one to go was the eldest son. After finally entering the deepest parts of the woods, he began chopping a bristly, old spruce. Shortly thereafter, a big, burly troll came barging in from behind the trees.

"If you're chopping in my forest, I will kill you!" the troll exclaimed. When the boy heard this, he immediately threw the ax away, and ran home again as fast as he could. Back in the house, panic-struck and quite breathless, he told his father what had happened to him. But the old man did not budge; the trolls had never scared him from chopping wood when he was young, he said.

The day after, the second son was on his way. Not long before he had found a tree and started chopping, the troll came sneaking up behind him:

"If you're chopping in my forest, I will kill you!" he shouted. The boy hardly dared to throw him a glance, before he did just like his brother; he threw his ax and ran as fast his feet could muster. When he returned home, with the tale between his legs and nothing to show for, his father got angry; never had the trolls succeeded in scaring him from chopping wood!

On the third day, the youngest son, named Askeladden, proclaimed that he wanted to give it a try.

"You?!" the two eldest blurted out, "you should do well, you who have never been outside the doorstep!" Askeladden did not bother to answer his brothers, but asked instead for some food to bring with him. Having not much to spare, his mother gave him some bread and some cheese, which he put into his knapsack before he set off.

Not long before he had found a tree and started chopping, (you guessed it) the troll sneaked up behind him:

"If you're chopping in my forest, I will kill you!" he roared. But the boy was no fool; quickly he hurried into the woods and fetched the cheese he had brought with him. Then he squeezed it, squirting whey all over the place.

"If you do not keep quiet," he shouted to the troll, “then I'll squeeze you like I squeeze the water out of this white stone!"

"Oh no, spare me," said the troll, "and I'll help you chop."On that condition, the boy agreed to spare his life, and it turned out the troll was an excellent lumberman; many trees were felled that day.

Toward the evening, the troll said: "Now you can come home with me, it's much closer than to your place."So the boy joined the troll, riding on his shoulder back to the trolls’ cave. When they arrived, the troll said that he could make up the fire, if the boy would only bother to fetch some water; but the two iron buckets were so large and heavy that he could not even manage to budge them.

So the boy said: "It is not worth bringing along these thimbles; I think I’ll rather go for the entire well."

"No, dear," said the troll, "I cannot lose my well. Make the fire, and then I will get the water."When he returned with the water, they made a huge pot of porridge. Then the boy wondered if the troll would be interested in a porridge-eating contest? "Oh yes!" answered the troll; for this one, he could easily win, he thought to himself.

And so they sat down to eat; but the boy managed to sneak to him his knapsack, and tied it to his belly. This way, he could scoop more porridge into the knapsack than he ate himself. When the basket was full, he took up his knife and ripped a gash in it. The troll watched him closely, but said nothing.

When they had eaten for quite a while, the troll put down his spoon. "I give up, I can eat no more," he said.

"But you must!" replied the boy; "I'm barely half full yet. Do as I did, and cut a hole in your stomach; then you can eat as much as you want."

"But that must be dreadfully painful?" asked the troll.

"Oh, nothing to speak of," replied the boy.

And so the troll did like the boy said, and as you might have guessed, he ended his own life right then and there. But the boy took all the silver and gold to be found in the mountain, and brought it home to his father. Now they might very well be able to pay off some of the debt.

Translation by Camilla Christensen