De vrouwen
in het leven van Edvard Munch

Munch was een echte modernist, zowel in zijn werk als in zijn perceptie van de maatschappij. Ooit schreef hij: ’Ik zal niet langer huiselijke taferelen schilderen waar mannen lezen en vrouwen breien. Ik zal levende mensen schilderen die ademen en voelen en lijden en liefhebben.’

De vrouwen die hem gevormd hebben

Toen Edvard Munch vijf jaar oud was, stierf zijn moeder Laura Munch (1837–1868) aan tuberculose. Haar zus Karen Bjølstad (1839–1931) nam haar intrek bij de familie Munch in het appartement in de hoofdstad Kristiania (nu Oslo) om voor Edvard en zijn vier broers en zussen te zorgen. In 1877 stierf ook Edvards oudere zus Sofie aan tuberculose.

Karen, de stiefmoeder van Munch, was zelf artieste en leerde de kleine Edvard Munch de wereld van de kunst kennen.

Munchs vroege artistieke uitingen stonden deels in het teken van de plotse dood van zijn moeder en zus. In 1885 en het jaar nadien schilderde hij de eerste versie van Det syke barn (Het zieke kind) dat zijn oudere zus Sofie afbeeldt, samen met hun tante en stiefmoeder Karen.

Munch schilderde daarnaast ook vrouwelijke familieleden die in goede gezondheid verkeerden, zoals zijn jongere zus Inger Munch (1868–1952). Zij wordt gezien als de eerste fotografe die de acht kilometer lange rivier Akerselva vastlegde, die als een groene long door de hoofdstad van Noorwegen loopt.

In 1892 legde Munch de laatste hand aan het schilderij Inger i svart og fiolett (Inger in zwart en violet).

In 1885 kende de artiest zijn eerste grote liefde toen hij een affaire had met Milly Thaulow (1860–1937).

Zelfs lange tijd na de relatie bleef Munch nog steeds aan haar denken. Thaulow beantwoordde zijn gevoelens niet en trouwde met een andere man. Munch was vooral ontgoocheld wanneer ze later van hem scheidde en hertrouwde zonder enige interesse in hem te tonen. Deze ontgoocheling zou zijn relatie ten opzichte van vrouwen voor de rest van zijn leven beïnvloeden.

Thaulow werd later bekend als één van de eersten die in de Noorse pers over voeding en mode schreef.

In zijn werk Livets dans (De levensdans) dat hij in de periode 1899-1900 schilderde, worden Munch en Thaulox als het koppel centraal afgebeeld. Het hoofdthema van dit werk is jaloezie.

Rond de eeuwwisseling had Munch een turbulente romantische relatie met Mathilde ’Tulla’ Larsen (1869–1942). Aan het einde van de zomer in 1902 ontmoetten ze elkaar voor het laatst in Munchs huis en atelier in het kleine kuststadje Åsgårdstrand. Door een pistoolschot dat vermoedelijk per ongeluk gelost werd, raakte Munch gewond aan de linkermiddelvinger. Zowel Larsen als Munch slaagden er niet in een duidelijke verklaring te geven aan hoe dit gebeurde en wie nu de schuldige was, werd nooit opgehelderd. Wat wel vast stond, was dat Munch de rest van zijn leven met een gewricht minder in zijn middelvinger zou moeten schilderen.

Een foto uit 1899 van Larsen en Munch. Dit ziet eruit als een portret van een getrouwd stel, maar Munch was nooit getrouwd.

In 1905 schilderde Munch Hode ved hode (Hoofd bij hoofd), waar hijzelf en Larsen op afgebeeld staan.

Het thema in het schilderij Pikene på broen (Meisjes op de pier) staat centraal in het oeuvre van Munch en werd in 12 versies uitgewerkt. Munch schilderde de eerste versie net na de eeuwwisseling. Deze maakt ook deel uit van de collectie in het Nationaal Museum in Oslo. De afbeelding werd gemaakt in het kleine stadje Åsgårdstrand.

Wat typisch was aan de relaties die Munch met vrouwen had, was dat korte, spontane ontmoetingen al snel uitmondden in een levenslange fascinatie, veelal van beide kanten.

Een typisch voorbeeld hiervan was Ingse Vibe (1886–1945) die in 1903, toen ze amper 16 was, blijkbaar contact zocht met Munch door over de houten omheining van zijn huis en atelier in Åsgårdstrand te leunen.

Er ontstond een vriendschap tussen hen die decennia zou duren en gedocumenteerd werd in bewaarde brieven en postkaarten. Hij maakte veel tekeningen en schilderijen van haar.

Op een postkaart staat ze afgebeeld als een actrice in het Nationaal Theater in Oslo. Ze schreef: ’Ik stuur je groetjes en wil je laten zien hoe mooi ik eruit zie, wanneer ik een flinke meid ben. Liefs, Ingse.’

Een andere postkaart die Ingse Vibe in 1907 naar Edvard Munch stuurde, toont aan dat het idee van een vrouw in pak die een boot bestuurt mogelijk was in het Noorwegen van meer dan 100 jaar geleden.

Brosjen (De Broche) is een steendruk uit 1903 die de Engelse violiste Eva Mudocci (1883–1953) afbeeldt. Zij was de minnares van Munch. Het motief is nauw verbonden met Munchs belangrijke werk, Madonna. Mudocci verschijnt ook in twee andere werken van Munch uit hetzelfde jaar: Fiolinkonserten (Het vioolconcert) en Salome. Munch zei dat ze ’ogen van 1000 jaar oud’ had en schreef haar een brief waarin hij schreef: ’hier is de steen die van mijn hart gevallen is.’

Van 1916 tot zijn dood in 1944 woonde en werkte Munch in Ekely, een voormalig landgoed in Oslo. Hoewel hij heel wat dames over de vloer kreeg in zijn huis en atelier in Ekely, zijn de kunstwerken uit die periode minder gekend.

Eén van de favoriete modellen van Munch was Birgit Prestøe die met haar beschrijving van Munch de rollen van artiest en naaktmodel omdraaide: ’Ik vond hem prachtig om te zien, knap als een jonge Apollo, wijs als een Zeus op leeftijd.’ Ze stond model voor verschillende schilderijen van Munch en werd later beroemd toen ze geregeld de pers te woord stond over haar ervaringen als model, dat in die tijd als een minder aanvaardbaar beroep werd aanzien.

In 1924 en het jaar erop schilderde Munch Birgit Prestøe.

Zijn hele leven lang worstelde Munch met zijn passie voor vrouwen en zijn angst voor afwijzing. Het huwelijk vond hij onverenigbaar met zijn artistieke ambities en bleef dus ongehuwd tot zijn dood in 1944, op 80-jarige leeftijd.