De vissen van de Lofoten

In het uiterste noorden van de provincie Nordland liggen de Lofoten-eilanden, die in de Noorse zee op een rij tanden lijken. Al sinds de Vikingtijd spelen de eilanden een belangrijke rol bij het vissen op Noorse Arctische kabeljauw, of 'skrei', die hier in de wintermaanden kuit komt schieten.

Leven op de Lofoten

De visserijindustrie speelt een grote rol in de geschiedenis van de Lofoten en is nog steeds belangrijk voor de mensen die er wonen. Ontdek het allemaal zelf en bezoek de talrijke vissersdorpen, bijvoorbeeld Reine, Nusfjord, Å of Henningsvær.

Tegenwoordig dromen veel vakantiegangers ervan om in een vissershut op de Lofoten te overnachten. Dat komt door de associatie met gezellige vakanties en lange zomeravonden met veel licht. De hutten waren oorspronkelijk de verblijfplaats van vissers die werkten tijdens 'Lofotfiske', het visserijseizoen dat van februari tot april loopt.

Nusfjord is één van de oudste en best bewaard gebleven vissersdorpen van de Lofoten. Dit dorp trekt jaarlijks tussen de 80.000 en 90.000 bezoekers.

Renate Johansen is in Nusfjord geboren en getogen. Toen ze aangesteld werd als Operations Manager verhuisde ze samen met haar dochter en partner Eirin Johansen terug naar Nusfjord. Eirin is nu zowel huisman als conciërge.

Renate is een professionele chef-kok, maar run je een vissersdorp, dan moet je de handen uit je mouwen steken als het nodig is. Gaat het 'alarm' af, dan moet degene die beschikbaar is aan de slag.

'Het is meer een levensstijl dan een baan. Er kunnen ieder moment gasten aankomen. We gaan niet om vier uur naar huis', zegt Renate.

Goed bewaard gebleven

Wil je de authentieke Lofoten ervaren en het leven van een echte visser ontdekken, dan kan dat onder andere in Nusfjord. Sommige hutten zijn een paar honderd jaar oud, en je kunt erop rekenen dat er echt een visser gewoond heeft, zegt Renate Johansen.

'We willen goed zorgen voor de authentieke cultuur', zegt ze.

Tegenwoordig telt het vissersdorp 28 vaste bewoners, maar in de hoogtijdagen waren hier zo'n 500 boten en 1.500 mensen tijdens het jaarlijkse 'Lofotfiske' visserijseizoen. Er is sindsdien eigenlijk niet veel veranderd.

De kruidenierszaak uit 1907 ziet er nog precies zo uit als ruim honderd jaar geleden bij de opening van de winkel. De vader van Renate is geboren en getogen in een 'rorbu', ofwel vissershut. Behalve de weg naar Nusfjord - die pas in de zestiger jaren aangelegd is - is het meeste nog hetzelfde als in zijn kindertijd.

De geur van geld

Lokale vis betekent niet perse vers gevangen vis. In de winter wordt er op Noorse Arctische kabeljauw gevist. 

'Het is een misverstand dat je het hele jaar vers gevangen vis kunt eten. De Noorse Arctische kabeljauw zwemt in de zomer de Barentszzee binnen', zegt Renate Johansen.

Bezoek je de Lofoten in de zomer, dan ruik je al snel de indringende geur van gedroogde vis. 

'Op de Lofoten zeggen we over dit aparte luchtje dat het 'de geur van geld' is', lacht ze.

Viskoorts

De eerste keer dat kapitein Jan Martin Johansen als scheepsmaatje voet aan boord zette ging hij nog niet eens naar school. Samen met Svein Kristiansen neemt Jan Martin visliefhebbers mee op de ruim 60 jaar oude vissersboot 'Elltor' om te zien wat ze aan de haak kunnen slaan.

Ze waren vroeger allebei professionele vissers, maar in plaats van mee te doen aan gewone activiteiten op visgebied kiezen ze nu het ruime sop met de hengelaars. De kapitein legt uit dat de tochten drie uur duren en geschikt zijn voor alle leeftijden.

'Ik ben hier in 2008 als schipper begonnen. Voor een gepensioneerde visser is het hier perfect', zegt hij met een glimlach.

Een zwaar leven

'Mijn eerste seizoen als visser was in 1976.Ik viste toen met mijn vaderen in 1999 kocht ik mijn eigen boot', zegt Jan Martin Johansen, kapitein van de vissersboot 'Elltor'.

Vroeger was het leven van een visser zwaarder. Veel vissers konden nauwelijks rondkomen, en de zee heeft ook de nodige levens geëist. Maar het vissersleven heeft wel een kleine revolutie doorgemaakt, legt Jan Martin uit.

Zijn vader stond nog heel de dag aan het roer, maar tegenwoordig gaat dat allemaal geautomatiseerd en vind je alles wat je moet weten op het scherm.

'De dagen van hard werken zijn voorbij', zegt hij.

Zijn collega, Svein Kristiansen, knikt instemmend. Hij begon in 1959 als visser maar moest stoppen toen hij in 1982 gewond raakte aan zijn hand. Sindsdien is hij conciërge in Nusfjord.

Ervaren op zee

Svein Kristiansen heeft op zowat alles gevist wat er onder de zeespiegel te vinden is. Als visser annex boer had hij een kleine boerderij maar bracht de meeste tijd op zee door:

'We volgden de vis om de kost te kunnen verdienen', zegt hij.

Na het Lofotfiske visserijseizoen ging het ons financieel voor de wind.

'We voeren toen in mei, juni en juli naar Finnmark om op schelvis te vissen en kwamen dan in oktober terug om de lokale wateren te bevissen met beuglijnen.'

Behalve dat hij zeven of acht seizoenen walvisjager was, heeft hij ook op garnalen gevist.

'Het was hard werken en het comfort van tegenwoordig bestond nog niet. We hadden geen douche of toilet aan boord', zegt hij.

Tegelijkertijd geeft visser zijn je vrijheid, want je bent je eigen heer en meester. 

'Ik herinner me een reis in het begin van de jaren zestig. We waren twee weken op zee en kwamen thuis met 30 ton koningsklip en 150 stuks heilbot die tussen de 30 en 200 kilo wogen. Dat was geen leven voor kantoorknaapjes', lacht Svein.

De geschiedenis van de Lofoten-eilanden

'De rode huizen dateren van rond 1850, maar de hoeve is 200 jaar oud en is gebouwd in 1815 of 1816.Het is één van de oudste huizen op de Lofoten-eilanden', zegt Lena Karlstrøm, museummedewerker en deskundige qua middeleeuwse geschiedenis.

Bezoek je het Lofoten-museum in Storvågan - in Kabelvåg - dan wandel je rond op één van de best bewaard gebleven boerderijen van de Lofoten die ooit toebehoorde aan de eigenaar van een visserijbedrijf.

De eigenaar van het visserijbedrijf was ook eigenaar van de grond in het vissersdorp en verhuurde de hutten aan vissers, legt Lena uit.

Ook de grond hier is historisch. Op de plaats waar het Lofoten-museum tegenwoordig gevestigd is, lag vroeger de middeleeuwse stad Vågar - de eerste stad van Noord-Noorwegen die dateert uit 1100.Van hieruit begon de gedroogde vis aan de lange reis richting Europa, en het is aannemelijk dat Vågar lang de belangrijkste handelsplaats van heel Noorwegen was.

Oude verblijven

In het Lofoten-museum kom je meer te weten over de geschiedenis van vissers op de Lofoten en zie je hoe de hutten vroeger ingericht waren.

De vissers kwamen hier aan in open boten, en duizenden mensen moesten een plekje aan land huren waar ze konden slapen en zich verwarmen tijdens de koude winteravonden. Het was heel normaal dat er in een vissershut vier stapelbedden stonden en dat de hut gedeeld werd met 12 man.

In het museum kun je Skrovabua ingaan, de oudste vissershut van de Lofoten die dateert uit 1797.De bedden zijn zo kort dat je je niet kan uitrekken, en toch lagen er vaak 2 mannen in één bed.

'Het was normaal om rechtop te slapen,' zegt museummedewerker Lena Karlstrøm met een glimlach.

Zeearendsafari's in Henningsvær

Rolf Malnes uit Henningsvær tuurt omhoog naar de bergen en zwaait met de vis die hij in zijn hand heeft. Plotseling duikt er een donkere schaduw op bij de berghelling, en niet lang daarna tekent het silhouet van de grootste roofvogel van Noord-Europa zich af aan de hemel.

Rolf herkent alle zeearenden die bij de fjorden rond het vissersdorp Henningsvær zweven stuk voor stuk.Sinds 1995 runt hij Lofoten Opplevelser, één van de vele bedrijven die hier natuurlijke avonturen organiseren met RIB's (rigid inflatable boats).

Ieder jaar neemt hij duizenden mensen mee op een boottocht, en het spannendste is om dicht bij één van de vele zeearenden te komen die dit gebied rijk is.

'We richten ons niet alleen op cultuur en geschiedenis, maar ook op flora en fauna. Begeleiding is een belangrijk onderdeel van de ervaring, en we hopen dat onze gasten ook iets leren over hoe hard het leven hier voor de mensen was', zegt Rolf.

Nieuwe manier van leven

Een zeearend duikt met grote snelheid naar beneden voordat hij met zijn vlijmscherpe klauwen en millimeterprecisie de vis grijpt die Rolf Malnes vlakbij de boot in het water gegooid heeft. Het aantal zeearenden mag dan gestegen zijn, het tegenovergestelde geldt voor het aantal vissers:

'In 1947 kwamen er ongeveer 10.000 vissers van buitenaf naar Henningsvær tijdens het winterse visserijseizoen op kabeljauw. Toen waren er 69 visserijen, naar nu zijn er nog maar vijf over. Toch is Henningsvær een dorp dat groei doormaakt', aldus Rolf Malnes.

Er komen steeds meer galerieën en restaurants in het vissersdorp, en het aantal toeristen die het indrukwekkende natuurlandschap van de streek met eigen ogen wil zien zit in de lift.

'Het is belangrijk de omgeving van het vissersdorp te behouden, en hopelijk kunnen we nog jaren leven van visserij in combinatie met toerisme', zegt Rolf.