De smaak van Kerstmis

De Noren staan bekend als gelukkige mensen en Kerstmis wordt er op de meest diverse manieren gevierd. Sommigen gaan op in de sacrale aspecten van de tijd van het jaar, of genieten van rustig samen zijn met familie en vrienden, terwijl nog anderen volop gaan feesten.

Toch zijn er specifieke smaken en tradities die niet mogen ontbreken om de Noorse huiskamers echt in de kerstsfeer onder te dompelen. Deze tradities kennen allerlei varianten in alle windstreken van het land. Hier vind je enkele van de belangrijkste. Klaar om aan de slag te gaan? Als opwarmertje voor je vakantie kun je vast een paar heerlijke recepten uit het Noorse Kookboek uitproberen.

Schaap of varken

Naar welke maaltijd wordt elk jaar het meeste uitgekeken? Voor velen is dit het diner op kerstavond.

In Noorwegen strijden twee traditionele gerechten voor de titel van populairste kerstdiner: ’ribbe’ (varkensribstuk) en ’pinnekjøtt’ (lams- of schapenribstuk). Hoewel varken al vele jaren het populairst is, is pinnekjøtt de voorbije jaren steeds populairder geworden. Veel Noren krijgen vaak beide maaltijden voorgeschoteld tijdens de kerst.

Het varkensribstuk heeft ook een typische korst die heerlijk krokant is door veel tijd en inspanning. Daarbij worden gehaktballen, worsten, zuurkool en ander stevig eten geserveerd.

Pinnekjøtt (letterlijk "stokvlees") is gezouten en gedroogde rib van schapenvlees. De naam verwijst naar de traditionele bereidingswijze van de maaltijd die op berkentwijgen gekookt wordt. Het vlees is het belangrijkste aspect van de maaltijd, maar aardappelen, gepureerde wortelgroenten en bouillon zijn onmisbare bijgerechten.

Vlak voor kerst is vooral in Fjord-Noorwegen de ietwat vreemde culinaire specialiteit smalahove erg populair. Smalahove is gerookte, gekookte schapenkop die in zijn geheel wordt opgediend, meestal met bijgerechten zoals aardappelen en koolraap. Vaak wordt er bier en aquavit bij gedronken.

Vis van aan de lange kusten

Dankzij de aloude visserstradities in Noorwegen wordt Kerstmis langs de kust nog steeds gevierd met de de rijkdommen uit de zee. 

In het zuiden draagt op kerstavond gekookte kabeljauw de voorkeur weg, liefst geserveerd met Sandefjord-botersaus, wortelen en aardappelen. Hoewel de eerder vermelde ribgerechten de vis op kerstavond tot op zekere hoogte hebben vervangen, zullen veel zuiderlingen het toch voorgeschoteld krijgen in de dagen tussen Kerstmis en oudejaarsavond.

De langstbestaande Noorse kersttraditie die teruggaat tot de 15e eeuw, is toch zonder twijfel ’lutefisk’. Die wordt gemaakt van stokvis die met loog (’lut’) bewerkt wordt. Elk jaar in december verorberen de Noren meer dan 750 ton van deze bijzondere delicatesse. In delen van de Verenigde Staten met veel nakomelingen van Noorse migranten, zoals Minnesota en Wisconsin, is stokvis ook een populair gerecht.

Net als lutefisk heeft ook ’rakfisk’ een aparte smaak, maar velen zijn dol op deze gefermenteerde zoetwatervis. Vaak wordt ze opgediend met aardappelgebak, zure room en uitjes. In Bergen is de gesuikerde, gezouten en geperste kabeljauw ’persetorsk’ in vele huizen een seizoensdelicatesse.

Als dessert is rijstpudding met slagroom een Noorse klassieker op kerstavond, maar in het noorden komt slagroom met kruipbramen vaker voor. Andere belangrijke aspecten van de Noorse culinaire kersttradities zijn clementines, noten, haring en gepekeld varkensvlees met mosterd.

Traditionele pittige dranken

Geen traditionele maaltijd zonder traditionele drank natuurlijk. Veel Noren nemen liefst twee dranken bij de maaltijd: bier en aquavit.

Kerstbier is donkerder, voller van smaak en bevat meer alcohol dan het bier dat de rest van het jaar gedronken wordt. In het verleden waren zowel arme als welvarende mensen bij wet verplicht hun eigen bier te brouwen. Het bier werd dan door iedereen samen gedronken bij wijze van heilige handeling.

Bij dit stevige biertje komt vaak aquavit, een pittige sterke drank op basis van aardappelen die tegenwicht weet te bieden aan de stevige en vette kerstgerechten. In Noorwegen ligt aquavit te rijpen op eikenhouten vaten.

De Noren hebben een eigen versie van glühwein. Deze ’gløgg’ wordt gemaakt van rode wijn met of zonder aquavit, suiker en kruiden zoals kaneel, kardemom, gember, kruidnagel en bittersinaasappel. Je kunt het drinken met amandelen en rozijnen. Kinderen krijgen een versie zonder alcohol, waarin de wijn vervangen wordt door vruchtensap.

De hongerige elf in de schuur

De mollige, gulle en vriendelijke Kerstman neemt ondertussen een centrale plaats in tijdens de moderne Noorse viering van Kerstmis. ’Fjøsnissen’ (de tomte of schuurelf) is een ondeugender en zelfs griezelig wezentje dat belangrijk was in de tijd dat Noorwegen nog een landbouwmaatschappij was.

Je deed er goed aan beste maatjes te blijven met het kleine mannetje met een baard. Werd hij goed behandeld, zorgde hij voor voorspoed op de boerderij. Was hij echter ongelukkig met de gang van zaken, kon hij brutaal wraak nemen door bijvoorbeeld het melkvee te doden.

Daarom brachten boeren met Kerstmis altijd rijstpap en zelfgebrouwen bier naar de schuur. Deze traditie bestaat vandaag nog steeds in Noorse boerderijen.