Ontdek de Sami-cultuur in Noorwegen

Diepgeworteld in de natuur. In oude, diepgaande tradities.

Maar ook met een levendige boodschap voor de toekomst.

De Sami-cultuur is net zo divers als de natuur waarin ze zich bevinden.

Na vele jaren van zware historische onderdrukking hebben de Sami hun erfgoed heroverd!

Deze inheemse bevolkingsgroep uit het noorden leeft van oudsher van de jacht, de visvangst en het foerageren.

Traditioneel gezien is het leven van de Sami in de kustgebieden meer gevestigd met een focus op landbouw, visserij en de jacht, terwijl de Sami in de bergachtige gebieden bekend staan om het houden van rendieren en een nomadische levensstijl die wordt bepaald door de seizoenen.

Veel Sami leven tegenwoordig nog steeds van rendierhouderij.

“We zijn vaak op pad, zodat de rendieren gras kunnen grazen op weiden tijdens de zomer en rendiermos tijdens de wintermaanden.”

Nils-Henrik Sara

Sami Siida in Alta

De Sami-cultuur krijgt ook een grotere plek in moderne kunst, handwerk en kleding, die allemaal internationaal bekend zijn geraakt.

“Sami-kunst bevat een intens niveau van realiteit en dat is wat mensen aantrekt.”

Dine Arnannguaq Fenger Lynge

Sami-kunstenaarsnetwerk, Dáiddadállu

Jonge Sami leren tegenwoordig vol trots Sami-tradities en je kunt Sami-theater zien in het prachtige Čoarvemátta in Kautokeino.

Het huisvest de Sámi middelbare school en de Rendierhouderijschool, plus het Nationale Sámi Theater, Beaivváš.

Bures boahtin Sápmái! Welkom in Sapmi!

Historische geluiden, traditioneel handwerk en een eeuwenoude rendiercultuur. Maar ook een moderne, gerevitaliseerde Sami-identiteit en levendige kunst- en culturele tradities. Maak kennis met de Sami, een inheems volk in het noorden.

Beleef de cultuur van de Sami

Van Finnmark in het noorden tot Trøndelag in Centraal-Noorwegen kun je de Samische manier van leven ervaren. Ga op hondensleetocht, kampeer in een traditionele lavvo (Samische tent) en proef traditionele Samische keuken waaronder bidos (dikke rendierstoofpot) en lefse (platbrood van aardappelen).

In Noord-Noorwegen kun je een dag met een familie doorbrengen die rendieren hoeden. Je kunt hun kudde van dichtbij leren kennen. In april en mei kun je zelfs de jaarlijkse rendiertrek meemaken.

Het hele jaar door zijn er tal van Sami-festivals met concerten, tentoonstellingen en leuke activiteiten zoals rendierwedstrijden en lassowerpen.

Het Samisch nationaal museum in Karasjok, het Varanger Sami Museum en het Noors Museum voor Culturele Geschiedenis in Oslo zijn maar enkele voorbeelden van musea die boeiende tentoonstellingen bieden over de cultuur en geschiedenis van de Sami.

Wie zijn de Sami?

De totale bevolking van Sami in Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland wordt geschat op ongeveer 80.000 en ongeveer de helft hiervan woont in Noorwegen. De meeste nederzettingen liggen in Noord-Noorwegen, voornamelijk in de provincie Finnmark. Er zijn echter Sami-gemeenschappen zo ver zuidelijk te vinden als Innlandet in Oost-Noorwegen en je vindt ook veel mensen met Samische voorouders in het hele land.

Veel mensen denken dat Sami-tradities alleen bestaan uit kleurrijke kleding en rendieren vangen met lasso's. Maar het Sami-erfgoed is ook zichtbaar en aanwezig in van alles, van rapmuziek en moderne architectuur tot hedendaagse kunst en hypermodern design. De moderne Sami kan een bekroonde filmmaker zijn of een rendierhouder op een sneeuwscooter. Maar misschien voelen ze allebei dezelfde diepe relatie met de natuur.

Als je Noord-Noorwegen, Trøndelag of Røros bezoekt, kun je de Sami manier van leven zelf ervaren. Luister naar verhalen in een traditionele lavvo (Samische tent), ontmoet rendieren van dichtbij of ga naar een Samische kunsttentoonstelling.

Rendierhouderij

Rendierjacht en rendierhouderij zijn altijd een centraal onderdeel geweest van de Sami-cultuur. Dit wordt voornamelijk gedaan in Noord-Noorwegen, Trøndelag en enkele andere gebieden. Vandaag de dag zijn er ongeveer 3.000 mensen betrokken bij de Samische rendierhouderij, waarvan 2.200 alleen al in Finnmark. Ze houden ongeveer 213.000 tamme rendieren.

Rendierhouders leven van de verkoop van rendierproducten. Het vlees wordt in heel Noorwegen verkocht en ook geëxporteerd, en van de huiden worden wanten, schoenen en andere leren producten gemaakt. Bijna elk deel van het rendier wordt gebruikt en zelfs de hoorns worden omgetoverd tot allerlei spullen, van nuttig gereedschap tot prachtige kunst.

Het is dan ook geen verrassing dat rendier een belangrijke plaats inneemt in de Sami-keuken. Geen bezoek aan Finnmark of Røros is compleet zonder rendiervlees te proeven, wat daar een regionale specialiteit is. Rendier wordt op veel manieren geserveerd, maar het bekendste gerecht is bidus, een stoofpot met wortels, aardappelen en langzaam gegaard rendiervlees.

De Sami spreken verschillende talen.

Van de tien verschillende Sami-talen ter wereld zijn er zes te vinden in Noorwegen. De drie talen die actief worden gebruikt, zijn Noord-Sami, Lule-Sami en Zuid-Sami. Pite-Sami, Ume-Sami en Skolt-Sami ervaren momenteel een heropleving in Noorwegen. Geen van de talen lijkt op elkaar en ze zijn ook niet verwant aan de Noorse taal – of welke andere Scandinavische taal dan ook.

Gedurende grote periodes van de 20e eeuw was het de Sami in Noorwegen verboden om hun eigen taal te spreken en moesten ze Noors leren onder een streng assimilatiebeleid. Als gevolg hiervan spreekt iets minder dan de helft van de Sami in Noorwegen vandaag de dag een Sami-taal. Hiervoor ontving het Sami-volk in 1999 een officiële verontschuldiging van de Noorse regering.

De renaissance van joik

Joik - de volksmuziek van de Sami - is een van de oudste zangtradities van Europa. Het heeft bijzondere vocale kenmerken en wordt opgedragen als een eerbetoon aan een persoon, een dier of een plaats.

Het overleven van joik door de eeuwen heen, ondanks acculturatie en assimilatiedruk van de Noorse overheid, is op zichzelf al een opmerkelijk fenomeen. Joik werd veroordeeld als zondig en in de jaren '50 werd het verboden om joik te gebruiken op scholen in Sami-gebieden. Gelukkig is daar verandering in gekomen. Veel jonge artiesten gebruiken joik als een onderdeel in de hedendaagse muziek en het wordt steeds populairder om joik te combineren met verschillende andere stijlen zoals jazz, metal en rock.

Tot de Noorse artiesten die bekend staan om hun interpretaties van joik behoren Mari Boine, Ann-Mari Andersen, Frode Fjellheim, Ella Marie Hætta Isaksen, Elle Márjá Eira, Marja Mortensson en Isák.

Geïnspireerd door Sami-cultuur

Veel moderne architectuur is geïnspireerd op de Sami-cultuur en -tradities.

In 1989 werd het Sami-parlement geopend na talrijke protesten in de jaren ‘70 en ‘80 tegen de bouw van een waterkrachtcentrale in de rivier de Altaelva in Noord-Noorwegen, bekend als de ”Alta-controverse”.

Sindsdien is het voor de Noorse Sami mogelijk om vertegenwoordigers te kiezen voor een parlement dat zich uitsluitend richt op Sami-kwesties.

Dit bijzondere staaltje architectuur in Karasjok in Finnmark (bekend als de Sami-hoofdstad) heeft de vorm van een lavvo - een Sami-tent - die altijd al een symbool is geweest van hun nomadencultuur.

Bezoekers kunnen deelnemen aan rondleidingen door het parlementsgebouw in het Sami, Noors en Engels.

Ontdek Čoarvemátta in het naburige Kautokeino, ontworpen door het gerenommeerde Noorse architectenbureau Snøhetta in samenwerking met 70°N arkitektur en de kunstenaar Joar Nango.

Hier vind je het Nationale Sámi Theater, Beaivváš, en de Sámi middelbare school en Rendierhouderijschool.

De naam Čoarvemátta komt van de Sámi-woorden voor hoorn en wortel. Het binnenste gewricht van een rendierhoorn is de inspiratie voor de vorm van het gebouw, terwijl de buitenkant op een lavvo lijkt.

Sami-zilver

Historisch gezien verwierven de Sami zilver door handel tussen de noordelijke landen, en veel van de zilveren ontwerpen die vandaag de dag worden gebruikt stammen uit de middeleeuwen.

Men gelooft dat zilver en andere soorten metaal je kunnen beschermen tegen het kwaad en geluk kunnen brengen. Sami-baby's krijgen zilveren amuletten om hen te beschermen.

Met de tijd werd zilver ook gebruikt als ceremonieel symbool en huwelijksgeschenk. Veel zilveren objecten zijn goed onderhouden en worden al generaties lang doorgegeven.

Tegenwoordig komt het vaak voor dat Sami zilveren accessoires met traditionele ontwerpen dragen en de gákti (traditionele Sami-kleding) is meestal versierd met grote zilveren broches, sluitingen en riemknopen.

Bezoek het prachtige Juhls Silver Gallery in Kautokeino om gedetailleerde designs van dichtbij te bekijken.

Prachtige kleding

De traditionele kleding “gákti”, of kofte in het Noors, is een andere voortlevende traditie. Tegenwoordig wordt het vooral gedragen bij speciale gelegenheden, zoals bruiloften, vormsels en andere culturele evenementen. De kleuren, patronen en versieringen op de gákti kunnen iemands voorouderlijke afkomst en burgerlijke staat aanduiden.

“Maar sommige Sami ontwerpen hun eigen variaties van kleding geïnspireerd op de gákti. Ze combineren de traditionele elementen met hun eigen verbeelding”, vertelt Ann-Kristine Bongo van Sami Siida in Alta.

De traditionele Sami-kleuren zijn rood, blauw, groen en geel.

Duodji – Sami-handwerk

Duodji kunnen gereedschap, kleding en accessoires zijn die zowel functioneel als nuttig zijn met toevoeging van kunstzinnige elementen. Hoewel er kleine veranderingen zijn in de traditionele duodji, zijn veel tradities van vakmanschap - zoals parelborduurwerk, het weven van schoenveters, houtsnijwerk en het maken van messen - goed bewaard gebleven. Vandaag de dag worden traditionele duodji beschouwd als waardevolle kunstwerken door verzamelaars van over de hele wereld.

Om meer te weten te komen over wat er tegenwoordig leeft in de Sami-kunstwereld, is het Sami centrum voor hedendaagse kunst in Karasjok zeker een bezoek waard. De galerie wil een plek zijn voor tentoonstellingen van hedendaagse Sami-kunst, variërend van nieuwe uitdrukkingen tot traditionele duodji.