Beleef de cultuur van de Sami

1. Noorwegen is de thuisbasis voor de meeste Sami in de wereld

De totale Samische bevolking in Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland wordt geschat rond de 80.000 en ongeveer de helft daarvan woont in Noorwegen. De grote meerderheid van hun nederzettingen ligt in Noord-Noorwegen, vooral in de provincie Finnmark. Toch zijn er ook verder in het zuiden Samische gemeenschappen te vinden, zelfs tot in Trøndelag.

Veel mensen denken dat Samische tradities alleen maar bestaan uit kleurrijke kleding, traditionele handgemaakte producten en met lasso’s rendieren vangen. Maar het Samische erfgoed vind je ook elders terug, zoals in rapmuziek, moderne architectuur, hedendaagse kunst en ook in modern design. De moderne Sami kan tegelijkertijd een bekroonde filmcineast en een rendierherder op een sneeuwscooter zijn, maar voelt sowieso een diepe verbondenheid met de natuur.

Wie Noord-Noorwegen bezoekt, kan ook de Samische manier van leven ervaren. Kampeer in een traditionele lavvo (Sami-tent) onder het noorderlicht, maak van dichtbij kennis met een rendier of ga naar een tentoonstelling over Samische kunst.

2. Ga naar de verschillende Sami-festivals

Een Sami-festival bijwonen is een goede (en leuke!) manier om wat meer over de cultuur en tradities van de Sami te weten te komen. Elk jaar in juli vindt in Manndalen in de provincie Troms het internationale, inheemse festival Riddu Riđđu Festivàla plaats. Er komen artiesten en festivalgangers van over de hele wereld. Met concerten onder de middernachtzon en een breed aanbod aan activiteiten is Riddu Riđđu zeker een uitzonderlijk festival.

De Sami Week in Tromsø viert de Sami-cultuur en alles wat verbonden is aan hun nationale feestdag op 6 februari. Doe mee met een rendierrace, leer joiken, of geniet van concerten, lezingen en royale porties van het traditionele gerecht bidos. Mis ook zeker het nationaal kampioenschap lassowerpen niet!

Het Sami Easter Festival in Kautokeino is het centrum van hun cultuur geworden en trekt mensen en gezinnen van alle leeftijden. Het programma bestaat uit allerlei concerten en tentoonstellingen en ook fijne activiteiten zoals scooter- en rendierraces.

Andere festivals die ook de moeite waard zijn, zijn de Sami Music Week in Alta, Tana Winter Festival, het Sami Easter Festival in Karasjok, Márkomeannu in Gállogieddi en Festival Skábma in Lebesby.

3. Het Samisch parlement heeft de vorm van een lavvo

In de jaren ’70 en ’80 vonden tal van protesten plaats tegen de bouw van een waterkrachtcentrale in de Altaelva-rivier in Noord-Noorwegen. Naar aanleiding van dit ’Alta-conflict’ ging in 1989 het Samisch parlement open. Sindsdien kunnen de Noorse Sami hun vertegenwoordigers kiezen voor een parlement dat zich enkel met Samische kwesties bezig houdt.

Het gebouw met een opvallende architectuur ligt in Karasjok in Finnmark (beter bekend als de Sami-hoofdstad) en heeft de vorm van een lavvo (een Sami-tent). De tent stond altijd al symbool voor hun nomadische cultuur. Bezoekers kunnen meelopen met een rondleiding door het parlementsgebouw (maandag-vrijdag). Deze gaan door in het Sami, Noors en Engels.

5. De Samische zangtraditie 'joik' beleeft een ware wedergeboorte

Joik – de volksmuziek van de Sami – is één van de oudste zangtradities van Europa. Het heeft bijzondere vocale kenmerken en wordt altijd opgedragen aan een persoon, een dier of een plaats. Joik maakt deel uit van veel situaties in het alledaagse leven.

Het is opmerkelijk dat de joik door de eeuwen heen is blijven bestaan, ondanks de druk tot assimilatie en acculturatie door de Noorse overheid. Lange tijd werd de joik als zondig beschouwd en in de jaren 1950 was joiken verboden in scholen in Samisch gebied. Gelukkig is dit veranderd. De joik kent de voorbije jaren zelfs een heropleving. Veel jonge artiesten verwerken de joik in hedendaagse muziek. De combinatie van joik met verschillende andere muziekstijlen, zoals jazz, metal en rock, wordt steeds populairder.

In mei 2019 vertegenwoordigde de Noors-Samische groep KEiiNO Noorwegen tijdens het Eurovisiesongfestival in Tel Aviv. KEiiNO combineert pop, electronica, dance en joik. Het nummer ’Spirit in the sky’ vermengt English en Sami in popmuziek en joik. KEiiNO eindigde op een zesde plaats in de finale, maar was de duidelijke winnaar van de publieksstemming die 50 procent deel uitmaakt van het eindresultaat.

Andere beroemde Noorse artiesten die beroemd zijn voor hun interpretaties van de joik zijn onder meer Mari Boine, Ann-Mari Andersen, Frode Fjellheim, Ella Marie Hætta Isaksen, Elle Márjá Eira en Marja Mortensson.

6. De componist van het openingsnummer van Frozen is Sami

Het Disney-productieteam achter Frozen, waar ook componist Christophe Beck deel van uit maakt, wou Scandinavische muziek gebruiken als inspiratie voor de muziek in de film. Tijdens een onderzoeksreis naar Noorwegen in 2012 ontdekten ze Frode Fjellheim, een musicus en componist met Samische roots. Fjellheim stemde later toe om samen met Beck de filmmuziek te schrijven met het openingsnummer ’Vuelie’ als resultaat. ’Vuelie’ is een licht aangepaste versie van het nummer ’Eatnemen Vuelie’ (wat ’Lied van de Aarde’ betekent). Fjellheim schreef dit nummer al in 1996. Het stuk bevat ook joikgezangen. Fjellheim leerde namelijk joiken in zijn kindertijd. Fjellheim werd later geëerd omdat hij de joik naar Hollywood bracht.

7. Noorwegen heeft meer dan 200.000 rendieren

Het rendier is altijd al een centraal deel van de Samische cultuur geweest. Quasi alle delen van het rendier worden gebruikt: vlees om te koken, vacht en huid voor kleding en schoenen, en het gewei wordt verwerkt tot allerlei leuke spullen zoals handige werktuigen of prachtige kunst.

Rendieren hoeden wordt vooral nog gedaan in Noord-Noorwegen, Trøndelag, Møre og Romsdal in Fjord-Noorwegen en Hedmark in Oost-Noorwegen. Vandaag de dag zijn er ongeveer 3.000 mensen betrokken in Samisch rendierhoeden, waarvan 2.200 in Finnmark alleen al. Herders verdienen de kost met de verkoop van rendierproducten. Het vlees wordt in heel Noorwegen verkocht en wordt ook geëxporteerd. Van de huid maken ze wanten, schoenen en andere producten uit leer.

Het is dan ook geen verrassing dat het rendier een centrale plaats krijgt in de Samische keuken. Je kunt niet naar Finnmark zonder rendiervlees geproefd te hebben, het is er een plaatselijke delicatesse. Rendier wordt op alle denkbare manieren geserveerd, maar het beroemdste gerecht is waarschijnlijk bidos, een stoofpot gemaakt van wortels, aardappelen en langzaam gegaard rendiervlees.

8. Duodji is het Samische woord voor handgemaakte producten

De Samische cultuur heeft allerlei typische uitdrukkingen en de duodji – Samisch handwerk – is er één van. Duodji-werktuigen, -kleding en -accessoires zijn functioneel, praktisch en bevatten vaak artistieke elementen. De traditionele duodji heeft wel enkele kleine veranderingen ondergaan, maar toch worden veel vakmanstradities zorgvuldig in stand gehouden, zoals parelborduurwerk, veters weven, houtsnijwerk en messen maken. Vandaag worden traditionele duodji als waardevolle kunstvoorwerpen beschouwd door verzamelaars van over de hele wereld.

De traditionele klederdracht ’kofte’ is een andere levende traditie. Vandaag wordt die vooral gebruikt om je op te maken voor speciale gelegenheden, zoals bruiloften, vormsels en andere culturele evenementen. De kleuren, patronen en decoraties van de kleding zijn symbool voor iemands geografische oorsprong. De traditionele Sami-kleuren zijn rood, groen, blauw en geel.

Voor wie meer te weten wil komen over het Samische kunstenaarsmilieu vandaag, is het Samisch centrum voor hedendaagse kunst in Karasjok zeker een bezoekje waard. Het museum probeert een tentoonstellingsruimte te zijn voor hedendaagse Samische kunst. Dit gaat van nieuwe uitdrukkingsvormen tot traditionele duodji.